GaleriaGalerie
Strona główna > Galeria
Restauracja organów Wilhelma Sauera w pocysterskim kościele klasztornym pw. Św. Marcina z Tours i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gościkowie-Paradyżu
Zleceniodawca:

Zielonogórsko-Gorzowskie Wyższe Seminarium Duchowne w Paradyżu
Gościkowo 3, 66-200 Świebodzin
www.paradisus.pl

Okres realizacji: styczeń 2007 – kwiecień 2008
Charakterystyka instrumentu:

Organy piszczałkowe będące przedmiotem wielomiesięcznej restauracji powstały w roku 1931 w cenionej firmie organmistrzowskiej Sauer-Walcker z Frankfurtu nad Odrą. Tabliczka znamionowa wmontowana w instrument świadczy o tym, iż było to 1442 dzieło zrealizowane w sauerowskim warsztacie.

Ten dwumanuałowy instrument z wiatrownicami systemu upustowego, kieszonkowego oraz pneumatyczną trakturą systemu rurkowego zastąpił wcześniejsze, barokowe organy, o których wiadomo jedynie tyle, że posiadały mechaniczną trakturę grającą i rejestrową, a ich budowniczym był Joachim Gotloba Petera, wywodzący się z Wielkopolski. Przypuszcza się, że Petera był również autorem zachowanego do naszych czasów prospektu organowego, o którym śmiało można powiedzieć, iż jest najpiękniejszym barokowym prospektem organowym na terenie Ziemi Lubuskiej.

Po zdemontowaniu barokowego instrumentu firma Sauer-Walcker dokonała przebudowy chóru i wnęki organowej, prospekt organowy przesunięto zaś o ok. 1,5 m w kierunku ołtarza. Za nim umieszczono nowe, 26-głosowe organy.

Dyspozycja organów

MANUAŁ, HAUPTWERK,
skala: C-g3 (56 tonów)
 
  1. Bordun 16’
  2. Prinzipal 8’
  3. Gemshorn 8’
  4. Rohrflöte 8’
  5. Oktave 4’
  6. Blockflöte 4’
  7. Mixtur 4 fach
  8. Cornett 3-5 fach
  9. Trompete 8’
 
MANUAŁ, SCHWELLWERK,
skala: C-g3 (56 tonów)
 
  1. Cello prinzipal 8’
  2. Nachthorn 8’
  3. Salicional 8’
  4. Vox coelestis 8’
  5. Prinzipal 4’
  6. Flauto dolce 4’
  7. Quinte 22/3’
  8. Waldflöte 2’
  9. Terz 13/5’
  10. Cymbel 4 fach
  11. Oboe 8’
 
PEDAŁ,
skala: C-f1 (30 tonów)
 
  1. Kontrabass 16’
  2. Subbass 16'
  3. Oktavbass 8’
  4. Bassflöte 8’(transmisja głosu Rohrflöte 8’ z I Manuału)
  5. Choralbass 4’ (transmisja głosu Oktave 4’ z I Manuału)
  6. Posaune 16’
 
ŁĄCZNIKI, (COPPEL) RĘCZNE
 
  1. I Manuał do Pedału
  2. II Manuał do Pedału
  3. II Manuał do I Manuału
  4. Unteroktavcoppel II Manuał
  5. Oberoktavcoppel II Manuał
 
ŁĄCZNIKI NOŻNE
 
  1. II Manuał do I Manuału
  2. II Manuał do Pedału
  3. I Manuał do Pedału
 
STAŁE KOMBINACJE
 
  1. Mezzoforte
  2. Tutti
 
NEBENZÜGE
 
  1. Tremulant II Man.
  2. Handregisterabsteller
  3. Zungenabsteller
  4. Aut. Piano Ped.
  5. Rollschweller (Crescendo & Decrescendo)
  6. Jalousieschweller II
  7. Freikombinazion
 

Paradyskie organy, pomimo wyraźnych cech sztuki organmistrzowskiej charakterystycznej dla epoki, w której powstały, zostały wzbogacone o elementy obce duchowi Orgelbewegung. Przykładem mogą być łączniki Unteroktavkoppel i Oberoktavkoppel, dzięki którym instrument zyskał nowy atrybut – możliwość wykonywania na nim romantycznej literatury organowej.

Prace restauratorskie:

Liczne ubytki w materiale piszczałkowym, zniszczenia, uszkodzenia i zabrudzenia poszczególnych elementów, jak również niesprawność urządzeń traktury grającej i rejestrowej nie pozwalały na wykorzystanie walorów instrumentu do obsługi liturgicznej, a tym bardziej koncertowej. Należało zatem poddać go rzetelnemu procesowi restauracji i konserwacji. Filozofia Zakładu Organmistrzowskiego, a wręcz bezkompromisowość w podejściu do restauracji zabytkowych instrumentów wiąże się z wykorzystaniem rozwiązań technicznych oraz materiałów organmistrzowskich takich, jakie przed laty używane były przez ówczesnych budowniczych organów.

Zasilanie powietrzne
W ramach prac restauratorskich oczyszczono oraz chemicznie zabezpieczono przed szkodnikami drewna esencję zasilania powietrznego organów – miechy. Wymieniono zniszczone, drewniane elementy konstrukcyjne, a także wykonano nowe ścięgna zawiasów z garbowanych jelit zwierzęcych. Fałdy i rogi miechów oskórowano trzema warstwami skóry koziej i owczej, garbowanej bezchromowo, naturalnym zaś spoiwem klejącym był ciepły klej kostno-skórny.
Odrestaurowano i przywrócono sprawność systemowi miechów klinowych i dźwigni przeznaczonych do kalikowania. Zamontowano specjalistyczny cichobieżny wentylator wraz z panewkowym silnikiem, elektrycznie zaopatrującym instrument w powietrze. Zachowano oryginalne ciśnienie powietrza, które wynosi 85 mm SW dla sekcji I Manuału i Pedału oraz 95 mm SW dla sekcji II Manuału.

Traktura grająca i rejestrowa oraz wiatrownice
Ze względu na kompletne zniszczenie, ponownie oskórowano około 1400 sztuk tzw. kieszonek (taszek) i około 800 sztuk klinowych mieszków trakturowych. Wykorzystano do tego celu skórę szpaltową owczą o grubości 0.3-0,4 mm oraz jagnięcą skórę jelitową o grubości 0.2 mm. W kieszonkach częściowo wymieniono spiralne sprężynki dociskowe wykonane z cienkiego drutu (fosforobrąz) o grubości od 0.3-0,4 mm. Wymieniono około 800 sztuk tzw. sztyftów zaworków wykonanych z gwintowanego drutu mosiężnego. Urządzenia systemu wymagały, jak cały instrument, starannego oczyszczenia, uszczelnienia oraz zabezpieczenia przed szkodnikami.

Stół gry
Stół gry jest swoistym łącznikiem pomiędzy muzykiem a instrumentem, dlatego też szczególne starania towarzyszyły restauracji tego elementu paradyskiego instrumentu. Techniczny aspekt prac restauracyjno-rekonstrukcyjnych polegał na wymianie zużytych całkowicie części: membran, mosiężnych sztyftów prowadzących, czy też drewnianych elementów. Stół otrzymał nową klawiaturę pedałową wykonaną z dwóch gatunków drewna dębowego oraz ławę dla grającego. Odrestaurowano i zakonserwowano wszystkie pneumatyczne urządzenia wnętrza stołu gry.
Towarzyszące wszystkim pracom poczucie estetyki oraz umiłowanie do naturalnych materiałów wręcz nakazały nam użycie naturalnej kości wołowej na okładziny klawiszy klawiatury manuałowej. Czymże jest jednak czasochłonna i jednostajna praca przy polerce kości, jeżeli palce organisty dotknąć mogą naturalnych klawiszy, nie zaś celuloidowego substytutu…
Napisy porcelanowych szyldów rejestrowych otrzymały nowy, ręcznie wykonany malunek. Dopełnieniem zabiegów estetycznych było pokrycie meblowej części stołu prawie 100 warstwami szelaku.

Piszczałki poszczególnych głosów
Podczas wstępnych badań instrumentu zastany materiał piszczałkowy przedstawiał się mało imponująco. Prócz zanieczyszczeń, drewniane piszczałki były dotknięte zaawansowanym procesem niszczenia przez szkodniki drewna, zaś piszczałki metalowe były pogięte, naderwane dostroiki i korpusy piszczałek były dowodem licznych kontaktów paradyskich organów z osobami przypadkowymi.
Standardowe prace przy piszczałkach drewnianych obejmowały ich uszczelnienie i zakonserwowanie przed szkodnikami drewna. Piszczałki metalowe, wykonane częściowo z blachy cynkowej, częściowo ze stopu organowego, wyprostowano, uformowano im korpusy oraz polutowano miejsca rozerwane. Cynkowe piszczałki prospektowe zostały pokryte warstwą aluminium w płatkach w celu zbliżenia ich kolorystyki do lśniącej powierzchni stropu organowego 75%.
Głosy poddano intonacji i strojeniu, zachowując wcześniej pobrane wzorce. Oryginalna wysokość stroju, zachowana w trakcie restauracji instrumentu, wynosi 435 Hz dla tonu a1 przy temperaturze 15 oC.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego oraz ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Operacyjnego "Promesa MKiDN".


Lubuski Reginalny Program Operacyjny Niniejsza strona powstała w wyniku realizacji projektu Być liderem - budowa przewagi konkurencyjnej Zakładu Organmistrzowskiego "Ars Organum" poprzez modernizację i rozbudowę parku maszynowego, współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz z budżetu państwa w ramach Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013